Kikut pępowinowy to niewielki, ale wyjątkowo istotny element wymagający szczególnej uwagi w pierwszych dniach życia noworodka. Chociaż jego obecność może budzić niepokój, zwłaszcza u świeżo upieczonych rodziców, w rzeczywistości jego pielęgnacja jest prostsza, niż się wydaje. Kluczem jest spokój, konsekwencja i świadomość tego, co mieści się w granicach normy, a co powinno skłonić do wizyty u specjalisty.
Jak wygląda prawidłowe gojenie kikuta? Bezpośrednio po porodzie pępowina zostaje zaciśnięta i przecięta. Pozostawiony fragment tzw. kikut, powinien odpaść samoistnie w ciągu 7 do 14 dni. Na początku jest on miękki, biało-szary, potem ciemnieje i wysycha. W miarę upływu dni staje się twardszy i zmienia kolor na brązowy lub czarny. To zupełnie naturalny proces, który nie powinien niepokoić. Należy pamiętać, że suchy, nie zaczerwieniony kikut, bez przykrego zapachu i bez sączącej się wydzieliny to znak, że wszystko przebiega prawidłowo. W czasie gojenia ważne jest, aby zapewnić kikutowi dostęp powietrza. Ubranka i pieluszki powinny być zakładane tak, by nie ocierały kikuta ani nie przykrywały go bezpośrednio. Dobrym rozwiązaniem są pieluszki z wycięciem na pępek.
Codzienna pielęgnacja – co robić, a czego unikać? Jeszcze kilka lat temu zalecano stosowanie spirytusu do przemywania kikuta. Obecnie rekomendacje te uległy zmianie. Zgodnie z zaleceniami m.in. WHO oraz Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, nie stosuje się już środków na bazie alkoholu. Wystarczy utrzymywanie okolicy pępka w czystości i suchości, bez nadmiernego dotykania czy drażnienia. W razie zabrudzenia (np. moczem lub stolcem), kikut należy delikatnie oczyścić wacikiem nasączonym przegotowaną wodą lub roztworem soli fizjologicznej, a następnie dokładnie osuszyć. Najważniejsze jest, by nie odrywać kikuta, nawet jeśli wydaje się „gotowy” do odpadnięcia. Jego samoistne oddzielenie się minimalizuje ryzyko infekcji.
Kąpiele najlepiej ograniczyć do tzw. kąpieli gąbkowych, czyli przemywania skóry dziecka ciepłą wodą z użyciem miękkiej ściereczki, bez całkowitego zanurzenia w wodzie. Po odpadnięciu kikuta należy kontynuować delikatną pielęgnację okolicy pępka przez kilka kolejnych dni.
Co powinno Cię zaniepokoić? Choć większość przypadków przebiega bez komplikacji, warto znać objawy, które mogą świadczyć o infekcji pępka (omphalitis). Są to m.in.:
- intensywny, nieprzyjemny zapach z okolicy kikuta,
- ropna wydzielina,
- zaczerwienienie i obrzęk wokół pępka,
- podwyższona temperatura ciała,
- bolesność w trakcie dotyku tej okolicy.
W razie wystąpienia któregokolwiek z powyższych objawów nie należy zwlekać i koniecznie skonsultować się z pediatrą. Wczesne rozpoznanie i leczenie infekcji pozwala zapobiec groźnym powikłaniom, takim jak rozprzestrzenianie się stanu zapalnego. Warto również udać się do lekarza, jeśli kikut nie odpadnie w ciągu trzech tygodni od narodzin lub jeśli po jego odpadnięciu z pępka sączy się krew lub przezroczysta wydzielina przez dłuższy czas. Może to wskazywać na obecność tzw. ziarniny pępkowej, którą również powinien ocenić specjalista.
Pępek, a emocje młodych rodziców Pielęgnacja kikuta pępowinowego to jeden z pierwszych momentów, w których rodzic styka się z fizjologią noworodka w sposób tak bliski. Może to wywoływać niepewność, ale też wzmacniać więź. Obserwowanie codziennych zmian, delikatne oczyszczanie, a w końcu moment, gdy kikut odpada i ukazuje się pierwszy „prawdziwy” pępek, to symboliczne doświadczenia, które pozostają w pamięci.
Ważne, aby nie bać się pytać. Położna środowiskowa, pediatra czy doświadczone mamy mogą być nieocenionym źródłem wsparcia. Nie ma „głupich pytań”, jeśli chodzi o zdrowie dziecka. Wiedza i spokój to najlepszy duet w pielęgnacji noworodka.
Źródła: World Health Organization (WHO). Care of the Umbilical Cord [https://www.who.int] Polskie Towarzystwo Neonatologiczne. Standardy opieki nad noworodkiem, 2022 Mayo Clinic. Newborn care: Umbilical cord, 2023 NHS UK. How to care for your baby's umbilical cord stump [https://www.nhs.uk]