Krztusiec (inaczej koklusz) to bakteryjna choroba układu oddechowego, bardzo zaraźliwa i przenoszona drogą kropelkową. Na początku przypomina przeziębienie - katar, kaszel, lekką gorączkę - ale potem może rozwinąć się w uporczywy, napadowy kaszel, który długo się utrzymuje. Choć kobieta w ciąży nie może „zarazić” płodu bezpośrednio przez łożysko, ryzyko dotyczy noworodka po narodzinach, zwłaszcza gdy ma kontakt z osobą zakażoną. Wczesne leczenie antybiotykiem zmniejsza objawy i zaraźliwość, ale nie zastępuje profilaktyki.
Dlaczego warto o tym mówić w ciąży?
- U noworodków krztusiec może przebiegać bardzo ciężko - z ryzykiem powikłań: zapalenia oskrzeli, niedotlenienia, a nawet hospitalizacji.
- Dziecko, które dopiero przyjdzie na świat, przez pierwsze tygodnie nie jest chronione własnymi szczepieniami, więc ochrona pasywna od matki ma duże znaczenie.
- Zakażenie w otoczeniu (np. od rodziców, rodzeństwa, opiekunów) może być groźne, dlatego warto działać prewencyjnie.
Czy i kiedy można się zaszczepić przeciw krztuścowi w ciąży? Tak i to od niedawna z lepszym dostępem niż wcześniej. Oto najnowsze ustalenia:
- Od 15 października 2024 r. kobiety w ciąży w Polsce mogą bezpłatnie zaszczepić się przeciw krztuścowi (szczepionka Tdap – łącząca komponenty przeciw krztuścowi, błonicy i tężcowi) w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ).
- Zalecany moment na podanie tej szczepionki to między 27. a 36. tygodniem ciąży - czyli w III trymestrze.
- W uzasadnionych przypadkach (np. wysokie ryzyko przedwczesnego porodu) możliwe jest podanie szczepionki już po ukończeniu 20. tygodnia ciąży, jeśli lekarz tak oceni.
- Karmienie piersią nie stanowi przeciwwskazania do stosowania szczepionki Tdap - można ją podać w okresie laktacji.
Rekomendacje i charakter szczepionki
- W Polskim Programie Szczepień Ochronnych (PSO) krztusiec (w składzie Tdap) jest szczepieniem zalecanym u kobiet ciężarnych
- Szczepionka stosowana to wersja bezkomórkowa (acelluarna) Tdap - niższa dawka antygenów błonicy i krztuśca - bezpieczna dla matki i dziecka.
- Celem szczepienia matki jest wytworzenie przeciwciał, które przedostaną się przez łożysko i zapewnią dziecku ochronę pasywną w pierwszych miesiącach życia.
Jak wygląda dostęp do szczepienia, praktyka i wyzwania
- Aby skorzystać z bezpłatnego szczepienia, nie potrzebujesz recepty ani skierowania - wystarczy zgłosić się do swojego lekarza POZ.
- Lekarz POZ kwalifikuje do szczepienia w ujętym przedziale czasowym, ewentualnie wspólnie z lekarzem prowadzącym ciążę decyduje o wcześniejszym podaniu w szczególnych przypadkach.
- Pomimo dostępności szczepienia, jego akceptacja wśród kobiet w ciąży jest stosunkowo niska. W jednym z badań ok. 17 % kobiet zadeklarowało, że się zaszczepiło, mimo że 50 % uważała szczepionkę za bezpieczną.
- Edukacja i świadomość są kluczowe - wiele kobiet mimo wiedzy o rekomendacji nie korzysta ze szczepienia.
Co możesz zrobić, by chronić siebie oraz dziecko
- Porozmawiaj z lekarzem lub położną o szczepieniu Tdap w czasie ciąży - szczególnie w III trymestrze.
- Zaszczep się w zalecanym przedziale (27.–36. tydzień)
- to zwiększa prawdopodobieństwo przekazania przeciwciał dziecku.
- Karmienie nie przeszkadza
- jeśli jeszcze nie zaszczepiłaś się przed porodem, można to zrobić w połogu.
- Szczep bliskich (strategia „kokonu”)
- zaszczepienie osób dorosłych, które będą miały kontakt z maluszkiem (mąż, dziadkowie, rodzeństwo) zmniejsza ryzyko przeniesienia choroby.
- Obserwuj objawy: długotrwały kaszel nasilający się nocą, napadowy charakter kaszlu, kaszel połączony z duszeniem się, wymiotami - to sygnały, aby skonsultować się z lekarzem.
- Działaj profilaktycznie
- higiena (mycie rąk), ograniczanie kontaktu z osobami chorymi, unikanie dużych skupisk, zwłaszcza gdy jesteś w zaawansowanej ciąży lub już z noworodkiem.
*Źródła Ministerstwo Zdrowia / gov.pl – „Szczepionka przeciw krztuścowi dla kobiet w ciąży” Gov.pl Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – informacje o szczepieniach krztuśćca Szczepienia.Info MP.pl – artykuł o skierowaniu ciężarnej na bezpłatne szczepienie krztuścem Medycyna Praktyczna Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników & Powiązane Towarzystwa – rekomendacje dotyczące szczepień kobiet ciężarnych (PSO) Badanie „Compliance of Pregnant Women with Recommendations for Vaccinations” – dane o odsetkach zaszczepień krztuścem w Polsce PubMed+1 Maternal Vaccination in Pregnancy – przegląd szczepień w ciąży (w tym krztuścowi) PMC ECDC / Europejski kalendarz szczepień – zalecenie dotyczące szczepień krztuścem u kobiet w ciąży vaccine-schedule.ecdc.europa.eu+1 Strona szczepienia.pzh.gov.pl – zalecenia dot. krztuśca w ciąży Szczepienia.Info*