Toksoplazmoza to choroba wywoływana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Zarażenie następuje najczęściej poprzez:
- spożycie surowego lub niedogotowanego mięsa zawierającego cysty pasożyta,
- jedzenie niemytych owoców i warzyw, które mogły być zanieczyszczone ziemią lub kałem kota,
- kontakt z zainfekowaną ziemią (np. praca w ogrodzie),
- zanieczyszczoną wodę lub sprzęty kuchenne.
U dorosłych często przebiega bezobjawowo, albo z objawami przypominającymi grypę - gorączką, bólami mięśni, powiększonymi węzłami chłonnymi, zmęczeniem. W Polsce szacuje się, że 50-70 % kobiet w ciąży ma już przeciwciała IgG, co świadczy o wcześniejszym kontakcie z pasożytem i daje pewien stopień odporności.
Ale uwaga: jeżeli dojdzie do pierwotnego zakażenia w czasie ciąży - czyli gdy kobieta nie była dotąd zakażona - pasożyt może przeniknąć przez łożysko i zagrozić dziecku. Toksoplazmoza wrodzona może mieć ciężkie konsekwencje - uszkodzenia mózgu, oczu, układu nerwowego, a nawet poronienie lub obumarcie płodu.
Diagnostyka w ciąży - co się bada i kiedy
- Zaleca się wykonanie serologicznych badań przeciwciał IgG i IgM możliwie wcześnie - już podczas pierwszej wizyty prenatalnej.
- Jeżeli wynik pokaże brak przeciwciał (IgG ujemne), wskazane jest powtarzanie badań co trymestr - by wychwycić ewentualne nowe zakażenie.
- W przypadku dodatnich IgM lub podejrzenia świeżego zakażenia - wykonuje się kolejne testy, ocenę awidności przeciwciał IgG (aby sprawdzić, czy zakażenie jest “świeże” czy dawne).
- Jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, można rozważyć amniopunkcję i oznaczenie DNA pasożyta w płynie owodniowym (PCR) - by stwierdzić zakażenie płodu.
- W Polsce badania przesiewowe w kierunku toksoplazmozy nie są obowiązkowe, choć w rekomendacjach PTG (Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego) są zalecane przy ocenie ryzyka zarażenia.
Ryzyko transmisji i konsekwencje dla dziecka
- Im później w ciąży nastąpi zakażenie, tym większe prawdopodobieństwo przeniesienia pasożyta na płód - np. w III trymestrze ryzyko transmisji może sięgać nawet 20–60 %, choć powikłania są częściej łagodniejsze.
- W I trymestrze transmisja zdarza się rzadziej, ale jeśli do niej dojdzie - konsekwencje są często cięższe (poronienie, uszkodzenie płodu).
- U dzieci z toksoplazmozą wrodzoną mogą wystąpić późne powikłania - szczególnie wady wzroku (zmiany w siatkówce), problemy neurologiczne, opóźnienia rozwoju, które mogą ujawnić się dopiero w dzieciństwie lub młodości.
- Choć większość zakażeń wewnątrzmacicznych kończy się bez oczywistych objawów u noworodka, ryzyko pozostaje realne i wymaga obserwacji.
Jak leczyć, jeśli dojdzie do zakażenia
- Leczenie toksoplazmozy w ciąży polega głównie na lekach parazytostatycznych - najczęściej stosuje się spiramycynę jako środek zmniejszający transmisję pasożyta do płodu.
- Jeśli badania wskazują, że płód jest zakażony, leczy się kombinacją pirymetaminy + sulfadiazyny oraz dodaje kwas folinowy, by zmniejszyć toksyczność leku.
- Pirymetaminy nie stosuje się w I trymestrze ze względu na ryzyko dla płodu.
- Leczenie trwa zwykle do końca ciąży, pod ścisłą kontrolą morfologii krwi, funkcji nerek i wątroby - niezbędne są regularne badania kontrolne.
- Po porodzie noworodka obserwuje się, wykonuje się badania serologiczne i jeśli zachodzi potrzeba, wdraża się leczenie odpowiednio do stanu dziecka.
Co możesz zrobić, by zminimalizować ryzyko To bardzo ważne - te zasady mogą naprawdę pomóc zmniejszyć szansę zakażenia:
- Unikaj spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa. Mięso dokładnie obrób cieplnie.
- Dokładnie myj owoce, warzywa (szczególnie te, które miały kontakt z ziemią).
- Używaj osobnych desek, noży i naczyń do surowego mięsa i innych produktów. Myj ręce dokładnie po kontakcie z surowym mięsem, ziemią, owocami/warzywami.
- Prace ogrodowe wykonuj w rękawiczkach, unikaj kontaktu z glebą bez ochrony dłoni.
- Jeśli masz kota - sprzątaj kuwetę codziennie, najlepiej w rękawiczkach, a potem myj ręce. Nie powinnaś jeść surowego mięsa, którym możesz karmić kota.
- Unikaj picia nieprzegotowanej wody, zwłaszcza w rejonach, gdzie woda może być zanieczyszczona.
*Źródła MP.pl – „Toksoplazmoza w ciąży” Medycyna Praktyczna Ginekologika – „Toksoplazmoza: diagnostyka i leczenie” Ginekologika “Toksoplazmoza wrodzona: aktualny stan wiedzy” Medycyna Praktyczna Rekomendacje PRZEGLĄD EPIDEMIOLOGICZNY – zalecenia postępowania w toksoplazmozie Pteilchz Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna / GIS – opis drogi zakażenia, częstość i ryzyko transmisji w Polsce Gov.pl*